ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Γιάννης Γιαννόπουλος κατάγεται από την Ευρυτανία. Είναι πτυχιούχος και διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετεκπαιδεύτηκε στην τουρκολογία στο Istituto Universitario Orientale di Napoli (από το 2002: Università degli Studi di Napoli ''L'Orientale'').

 Διετέλεσε φιλοξενούμενος ερευνητής στο Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας.

Δίδαξε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, στη Σχολή και τα Κέντρα Επιμόρφωσης καθηγητών Δ.Ε. Αθήνας, στο Φροντιστήριο Ιστορικών Σπουδών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Συνεργάστηκε στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτική Αθηνών) στους τόμους 11 και 12, στην Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα) στον τόμο 3 και με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Διετέλεσε μέλος των συντακτικών επιτροπών των περιοδικών Μνήμων και Εώα και Εσπέρια.

Επί έτη υπήρξε συνεργάτης στα εκπαιδευτικά προγράμματα της Βουλής των Ελλήνων.

Έχει συγγράψει πολλές μελέτες ιστορίας, θεωρίας και διδακτικής της ιστορίας, οι εξής αποτελούν βιβλία:

1. Η διοικητική οργάνωσις της Στερεάς Ελλάδος κατά την τουρκοκρατία (1393-1821), διδακτορική διατριβή (Αθήνα 1971),

2. Η Κρήτη κατά τον τέταρτο βενετοτουρκικό πόλεμο, 1570-1571 (Αθήνα 1978),

 3. Δοκίμια θεωρίας και διδακτικής της ιστορίας (Αθήνα, Βιβλιογονία, 1997),

4. Αλέξανδρος και Δημήτριος Υψηλάντης (Αθήνα,  Τα Νέα, 2010, 2/2020),

5. Τσιταντίνοι, οι snob της βενετικής περιφέρειας (Αθήνα, Παπαζήσης, 2011),

6. Έλληνες, το χαμένο όνομα, 337 μ.Χ.-1821 (Αθήνα, Ταξιδευτής, 2018),

7. Η Ευρυτανία στη διαδρομή της ευρύτερης εθνολογικής σύνθεσης και διοικητικής οργάνωσης (Ίδρυμα Γαζή – Τριανταφυλλόπουλου, Κατερίνη, Εκδόσεις Μάτι, 2021).

8. Ονομασίες και μετονομασίες οικισμών και διοικητικών περιφερειών στην  Ελλάδα, 1821-2021, Αθήνα, Ασίνη, 2023.

9. Στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο διδάσκεται η θεματική ενότητα ‘Εισαγωγή στον Βυζαντινό Πολιτισμό’ που περιέχεται στην Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό (τόμος Β, σ. 249-418, Πάτρα 2000).

Από έναν αρκετά μεγάλο αριθμό μελετών του σε συλλογικά έργα αναφέρονται εδώ οι εξής:

1. "Ανέκδοτα ενετικά έγγραφα της εν Δωρίδι μονής Βαρνάκοβας (1688-1698)",   Επιστημονική Επετηρίς Ερευνών ΕΚΠΑ, Ιούνιος 1970, σ. 473-532.

2. "Η εξέλιξις των τουρκολογικών σπουδών και η ανάγκη καλλιεργείας αυτών εν Ελλάδι", Μνήμων, 1 (1971), σ. 5-22.

3. "Δωδεκάνησος, η γένεση ενός ονόματος και η αντιμετώπισή του από τους Ιταλούς", Εώα και Εσπέρια, 6 (2006), σ. 275-296.

Δοκίμιά του ιστορίας, θεωρίας και διδακτικής της ιστορίας -πάνω από 30- αναρτώνται στο ‘‘Ιστολόγιο Γιάννη Γαννόπουλου’’, <istorikesmeletes@gmail.com>.

ΤΟ ΕΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΕΚΑ ΑΛΛΑ ΚΑΡΠΕΝΙΣΙΑ

 

Το ένα και τα δέκα άλλα Καρπενίσια

(Το παρόν, κάπως συντομότερο, δημοσιεύεται και στα Καρπενησιώτικα, τχ. 10 (Φθινόπωρο - Χειμώνας 2021), σ. 35-37)

Παρόλο που δεν θα αποφασιστεί από μένα αν στο μέλλον θα διορθωθεί η ορθογραφία του Καρπενισίου, γραμμένου από παλιά με η, προτίμησα να το γράψω με ι. Στηρίχτηκα στην ετυμολογία, την οποία παραθέτω στο βιβλίο μου Η Ευρυτανία στη διαδρομή της ευρύτερης εθνολογικής σύνθεσης και διοικητικής οργάνωσης, Ίδρυμα Γαζή - Τριανταφυλλόπουλου – Κατερίνη, Εκδόσεις ‘‘Μάτι’’, 2021, σ. 382, όπου υποστηρίζεται ότι ο οικισμός είναι βλαχόφωνης / λατινόφωνης ετυμολογίας (ουσιαστικό carpen + επίθημα -iş). Η παραπομπή στο: Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης, Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, τ. 1, Λευκωσία - Θεσσαλονίκη, Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, 2010, σ. 644. Την ετυμολογία αυτή είχε δεχτεί στα ευρυτανικά του μελετήματα και ο Πάνος Βασιλείου. Την όφειλε στον Βαγγέλη Σκουβαρά, συντάκτη από το 1964 στο τότε Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών (Σ’ αυτή την ετυμολογία και στην ύπαρξη Καρπενισίου (-ίων) στη Ρουμανία είχε αναφερθεί ο Βαγγέλης Σκουβαράς κατά τις συναντήσεις μας μαζί με άλλους ενδιαφερόμενους για θέματα ιστορίας στα καφενεία τα περί την οδό Ιπποκράτους 33 της Αθήνας, όπου τα σπουδαστήρια ιστορίας και νεοελληνικών σπουδών του ΕΚΠΑ. Περί το 1965, ή λίγο αργότερα, στο Σπουδαστήριο Νεοελληνικών Σπουδών ανέπτυσσε σεμιναριακά θέματα σχετικά την έρευνα και τις ακολουθούμενες πρακτικές).

Ωστόσο, παλαιότερα, μετά την ανακοίνωσή μου «Το Καρπενήσι ως διοικητικό κέντρο, 15ος-21ος αι.» στη διάρκεια του Συνεδρίου με θέμα Το Καρπενήσι στη διαχρονική του πορεία από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, Συνεδριακό Κέντρο Καρπενησίου, 18-21 Οκτωβρίου 2017, δηλαδή πολύ πριν από το έτος έκδοσης του βιβλίου, φίλος μελετητής παρατήρησε καλοπροαίρετα, και έτερος προσφάτως, ότι δεν πρέπει να αποκλειστεί και μια δεύτερη πιθανή ετυμολογία την οποία επίσης αναφέρει ο Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης, ό.π., σ. 644: «Από επίθ[ετο] καρπενίσιο (χωριό) < δέντρο κάρπινος (οστρύα, γαβρί, ostria carpinifolia) + επίθ. -ίσιο παράγει ο Δ. Γεωργακάς, Αθηνά, 48, 70». Μήπως, επομένως, πιθανή είναι μιας ελληνικής προέλευσης ετυμολογία; Τότε, όπως και στο βιβλίο Η Ευρυτανία όχι μόνο δεν την υιοθέτησα αλλά ούτε καν την μνημόνευσα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όταν παραλείπει κανείς κάτι που μπορεί να είναι ελληνικό, κινδυνεύει -τρόπος του λέγειν- να παρεξηγηθεί, ξέρετε πώς γίνονται αυτά.

Αλλά και άλλοι στο πρόσφατο παρελθόν υιοθέτησαν την ετυμολογία, την οποία προκρίναμε. Ο Νίκος Σαραντάκος, στο ιστολόγιό του, <https://sarantakos.wordpress.com/2012/07/04/petroselinum>, αναφερόμενος στον Βαγγέλη Σκουβαρά, γράφει στις 5 Ιουλίου 2012: «Η ονομασία του Καρπενησιού, σύμφωνα με την πιο ισχυρή εκδοχή, προέρχεται από την κουτσοβλάχικη λέξη «c â r p i n i s i».

Ακόμη στο <https://eyrytixn.blogspot.com/2011/β09/blog-post.html> διαβάζουμε τα εξής: «Ο Βασίλης Λάππας είπε… / carpenis, carpenisu / για να δούμε πόσα χωριά υπάρχουν στη Ρουμανία με αυτό το όνομα… / μάλλον προκρίνεται η βλάχικη λατινογενής ονομασία, Σάββατο, 19 Απριλίου 2014».

Τα παραπάνω, όπως και μια σχετική συζήτηση που είχα με τη Μαρία Παναγιωτοπούλου, την Προϊσταμένη του Ιστορικού Αρχείου Ευρυτανίας, αποτέλεσαν την αφορμή να γράψω το παρόν σημείωμα. Κι εκείνη, όπως μου έλεγε, είχε διαπιστώσει, επισκεπτόμενη το διαδίκτυο, ότι υπήρχαν στη Ρουμανία αρκετοί οικισμοί με το όνομα Καρπενίσι.

Η γλώσσα της βαλκανικής αυτής χώρας, όπως είναι γνωστό, δεν διαφέρει αισθητά από τις βλαχόφωνες διαλέκτους του ελληνικού χώρου. Θα παρουσιάσουμε αυτούς τους ρουμανικούς οικισμούς, τους οποίους σταχυολογήσαμε από το αποθετήριο δισμύριων γνώσεων, από το διαδίκτυο. Ένα το ζητούμενο, όπως σε κάθε περίπτωση, η αξιοπιστία κάθε πηγής πληροφόρησης. Ξεκαθαρίζουμε και εδώ ότι οι Ρουμάνοι, που ομιλούν μια νεολατινική γλώσσα, τη ρουμανική, έχουν ρουμανική εθνική συνείδηση και οι Βλάχοι ή Αρωμούνοι, οι βλαχόφωνοι / λατινόφωνοι του ελληνικού χώρου, ελληνική εθνική συνείδηση. Δεν είναι μοναδικό, ή τελείως απαραίτητο, κριτήριο συγκρότησης των εθνικών ταυτοτήτων το «όμαιμον», το οποίο πρόβαλε μαζί με άλλα τον 5ο αιώνα π.Χ. ο Ηρόδοτος. Όλοι λίγο πολύ επηρεασμένοι από τις περί φυλετικής καθαρότητας θεωρίες του 19ου κυρίως αιώνα τείνουμε καμιά φορά άσκεφτα να το θεωρούμε μοναδικό. Κι όταν νομίζουμε ότι έχουμε ξεμπερδέψει, δεν μπορούμε να απαλλαγούμε ολότελα από αυτό το τόσο σοβαρό θέμα των εθνικών ταυτοτήτων.

Οι οικισμοί με το όνομα Cărpiniș στη Ρουμανία είναι δέκα, οι εξής κατά νομούς:

1. Cărpiniș, πόλη, έδρα ομώνυμης κοινότητας, στον νομό Timiș,

2. Cărpiniş, χωριό στην κοινότητα Gârbova του νομού Alba,

3. Cărpiniş, χωριό στην κοινότητα Roşia Montană του νομούAlba,

4. Cărpiniş, χωριό στην κοινότητα Tărlungeni του νομού Braşov,

5. Cărpiniş, πόλη στην κοινότητα Crasna του νομού Gorj,

6. Cărpiniş, χωριό 5 χλμ. Β της πόλης Simeria του νομού Hunedoara,

7. Cărpiniş, χωριό στην κοινότητα Copalnic-Mănăștur του νομού Maramureş,

8. Cărpiniş, χωριό, άλλοτε, στην κοινότητα Băneasa του νομού Constanța,

9. Cărpeniş ή Cărpiniş, χωριό, στην κοινότητα Cepari του νομού Argeș,

10. Cărpenișu, χωριό στην κοινότητα Găiseni του νομού Giurgiu.

Βλ. όλα μαζί και τα δέκα παραπάνω Καρπενίσια στην ηλεκτρονική διεύθυνση <https://en.wikipedia.org/wiki/C%C4%83rpini%C8%99_(disambiguation)> και για το καθένα χωριστά σε άλλες διευθύνσεις. To με αριθμό 7 Cărpiniş από παραδρομή δεν αναφέρεται ως οικισμός του νομού Maramureş αλλά του νομού Mureş, όπου όμως στην πόλη του Reghin απλώς υπάρχει οδός / ‘‘strada’’ Cărpiniş.

Ισάριθμοι με τους 41 νομούς της Ρουμανίας είναι οι κατάλογοι, της 31 Δεκεμβρίου 2006, με όλους τους οικισμούς της χώρας, τις 320 πόλεις (δήμοι οι 103, κοινότητες οι 217) και τα 12.951 χωριά κατανεμημένα σε 2.854 κοινότητες (http://enciclopediaromaniei.ro/wiki/Index:Sate).

To με αριθμό 8 χωριό Cărpiniş, του παραπάνω καταλόγου μας, ήδη από το 1968 ενώθηκε με το χωριό Băneasa, έδρα της ομώνυμης κοινότητας, και γι’ αυτό, αν και δεν έπαψε να υπάρχει, δεν μνημονεύεται πλέον ως ένας από τους οικισμούς του νομού Constanța, ομώνυμου της πρωτεύουσάς του, της Κωνστάντζας στα  ελληνικά (https://ro.wikipedia.org/wiki/Comuna_ Băneasa_Constanța). Ο νομός υπάγεται στην ευρύτερη ιστορική περιοχή της Δοβρουτσάς στις εκβολές του Δούναβη, η οποία στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Κάτω Μοισία, ύστερα ως Μικρά Σκυθία, όπου το 657/6 π.Χ. η Μίλητος ίδρυσε την αποικία Ιστρίη (-ία). Σήμερα η Δοβρουτσά ανήκει σε τρεις χώρες: Βόρεια ένα μέρος κατέχει η Ουκρανία, το μεγαλύτερο στο κέντρο η Ρουμανία (οι νομοί της Constanța και Tulcea), και το νότιο, με σύνορο τον Δούναβη, η Βουλγαρία (https://fr.wikipedia.org/wiki/Dobroudja).

Στο διαδίκτυο με τον τίτλο Romania, Official standard names approved by the United States Board on Geographic Names Prepared in the Office of Geography, Department of the Interior, Washington, D.C., June 1960, <https://books.google.gr/books?id=CrQGvyzIP2UC&printsec=frontcover&source=gbs_ViewAPI&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false>, καταχωρίζονται αλφαβητικά όλα τα τοπωνύμια αυτής της χώρας και στη σ. 77, όσα φέρουν το όνομα Cărpeniş, Cărpenișu, Cărpenișul και Cărpiniş ως εξής:

α) Δέκα οικισμοί (ο 1ος ως Cărpeniş, ο 2ος ως Cărpenișu ή Cărpenișul, οι επόμενοι έξι ως Cărpiniş, o 9ος ως Cărpinişu και ο 10ος ως Cărpinişul),

β) τρεις κοινότητες είναι ομώνυμες του 5ου, του 7ου και του 9ου οικισμού, και

3) τρεις συνοικισμοί και δύο υδρωνύμια (χείμαρροι) ως Cărpeniş και Cărpiniş.

Η ετυμολογία του Cărpeniş ή Cărpiniş > ουσιαστικό carpen + πρόσθημα -iș, που ήδη αναφέραμε, απαντά και στη ρουμανική βιβλιογραφία.

Για τον χρόνο που το ελληνικό Καρπενήσι πήρε αυτό το όνομα, διαφωτιστικά μπορούν να θεωρηθούν όσα γενικότερα γράφει για την Μεγάλη Βλαχία τον 13ο-14ο αι. ο Αστέριος Ι. Κουκούδης, «Η Μεγάλη Βλαχία και η βυζαντινή κοινοπολιτεία (13^ος-14^ος αιώνας): ισορροπώντας ανάμεσα στην ανεξαρτησία και την υποτέλεια μέσα από γάμους και προδοσίες, συμμαχίες και πολέμους», Ίστωρ, 15 (2009), σ.49-61· Ο Ίδιος, «Η Μεγάλη Βλαχία και η βυζαντινή κοινοπολιτεία (13ος-14ος αιώνας», <http://www.vlachs.gr/el/various-articles/h-megali-vlahia-kai-i-vizantini-koinopoliteia>: «Η πρωτεύουσα της Μεγάλης Βλαχίας, ή καλύτερα το διοικητικό της κέντρο, βρισκόταν στην οχυρή Υπάτη –τις Νέες Πάτρες– στις βόρειες πλαγιές της Οίτης […]. Αν και τα σύνορα της επικράτειάς του [του Ιωάννη Α΄ Άγγελου Κομνηνού Δούκα, ηγεμόνα της ως το 1289] ήταν ευμετάβλητα, κατά την περίοδο της μεγάλης ισχύος του, ξεκινούσαν από το Λιδορίκι και το Γαλαξίδι στον Κορινθιακό κόλπο και έφταναν μέχρι το Σαραντάπορο της Ελασσόνας, τα Σέρβια και την Πέτρα στις βόρειες πλαγιές του Ολύμπου» (το παράθεμα από τη διαδικτυακή δημοσίευση).

Χάρτης της Ρουμανίας με τους 41 νομούς της [βλ. Καρπενησιώτικα, ό.π.]